استانداردهای تخلیه پساب صنایع غذایی: راهنمای جامع سازمان حفاظت محیط زیست ایران در سال 1404
- مهدیه علی خانی
- بلاگ

در دنیای امروز، صنایع غذایی به عنوان یکی از پایههای اقتصادی و تأمینکننده نیازهای اساسی جامعه، نقش حیاتی ایفا میکند. اما با رشد این صنایع، چالشهای زیستمحیطی مانند تولید پسابهای آلوده نیز افزایش یافته است. پساب صنایع غذایی، شامل فاضلابهای حاصل از فرآیندهای تولید، شستشو و بستهبندی، حاوی مواد آلی بالا، جامدات معلق، چربیها و گاهی آلایندههای میکروبی است که اگر بدون تصفیه مناسب تخلیه شود، میتواند منابع آب سطحی و زیرزمینی را آلوده کند، اکوسیستمها را مختل نماید و حتی سلامت عمومی را تهدید کند. سازمان حفاظت محیط زیست ایران (DOE) با تدوین استانداردهای دقیق برای تخلیه پساب، تلاش میکند تا تعادلی بین توسعه صنعتی و حفاظت از محیط زیست برقرار کند.
فهرست مطالب
Toggleاهمیت تصفیه پساب در صنایع غذایی
صنایع غذایی، از جمله تولید لبنیات، کنسروسازی، شیرینیپزی، کشتارگاهها و فرآوری میوه و سبزیجات، روزانه حجم عظیمی از پساب تولید میکنند. طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی، این صنایع بیش از ۲۰ درصد از کل پساب صنعتی ایران را تشکیل میدهند. پسابهای این صنایع معمولاً دارای بار آلی بالا (BOD و COD زیاد)، مواد جامد معلق (TSS)، چربیها، پروتئینها و گاهی مواد شیمیایی مانند مواد نگهدارنده هستند. بدون تصفیه مناسب، این پسابها میتوانند باعث یوتریفیکاسیون (رشد بیش از حد جلبکها) در رودخانهها، کاهش اکسیژن محلول در آب، و آلودگی منابع آب آشامیدنی شوند.
از منظر زیستمحیطی، استانداردهای تخلیه پساب صنایع غذایی نه تنها برای رعایت قوانین ضروری است، بلکه میتواند به صرفهجویی در منابع آب کمک کند. برای مثال، تصفیه پیشرفته پساب صنایع لبنی میتواند آب را برای استفاده مجدد در فرآیندهای صنعتی یا آبیاری کشاورزی آماده کند. سازمان حفاظت محیط زیست ایران با تأکید بر اصل “پیشگیری از آلودگی”، صنایع را ملزم به استفاده از سیستمهای تصفیه پیشرفته مانند لجن فعال یا بیوراکتورها میکند. در سالهای اخیر، با افزایش آگاهی عمومی در مورد پایداری محیط زیست، شرکتهای غذایی که استانداردهای DOE را رعایت میکنند، از مزیت رقابتی در بازار برخوردار شدهاند.
چارچوب قانونی استانداردهای DOE برای پساب صنایع غذایی
سازمان حفاظت محیط زیست ایران (DOE) استانداردهای تخلیه پساب را بر اساس ماده ۵ آئیننامه جلوگیری از آلودگی آب تنظیم کرده است. این استانداردها برای صنایع غذایی به طور خاص در گروه “صنایع کشاورزی و غذایی” طبقهبندی شدهاند و شامل حدود مجاز برای تخلیه به آبهای سطحی، چاههای جذبی و استفاده مجدد هستند. آخرین بهروزرسانی این استانداردها در سال ۱۴۰۳ انجام شده و بر فناوریهای BAT (بهترین فناوری موجود) تأکید دارد.
طبق مقررات DOE، هر واحد صنعتی غذایی باید مجوز زیستمحیطی دریافت کند که شامل ارزیابی اثرات زیستمحیطی (EIA) است. این مجوز فرکانس نمونهبرداری (معمولاً ماهانه یا هفتگی)، روشهای آزمایش، و سیستمهای پایش آنلاین را مشخص میکند. عدم رعایت استانداردهای تخلیه پساب صنایع غذایی میتواند منجر به جریمههای مالی، توقف تولید، یا حتی مسئولیت کیفری شود. DOE همچنین با وزارت بهداشت همکاری میکند تا استانداردهای میکروبی برای جلوگیری از انتقال بیماریها رعایت شود.
یکی از نکات کلیدی، ممنوعیت رقیقسازی پساب برای رسیدن به حدود مجاز است. صنایع باید از فرآیندهای تصفیه واقعی مانند فیلتراسیون، لجن فعال، یا اکسیداسیون شیمیایی استفاده کنند. در سال ۱۴۰۳، DOE استانداردهای جدیدی برای مواد نوظهور مانند میکروپلاستیکها (از بستهبندیها) و مقاومت آنتیبیوتیکی (از شویندهها) اضافه کرده است.
پارامترهای کلیدی استانداردهای تخلیه پساب صنایع غذایی
استانداردهای DOE پارامترها را به دستههای فیزیکی، شیمیایی و میکروبی تقسیم میکند. این پارامترها بر اساس نوع تخلیه متفاوت هستند، اما تمرکز اصلی بر آبهای سطحی است که سختگیرانهترین حدود را دارد.
پارامترهای فیزیکی
پارامترهای فیزیکی بر ویژگیهای ظاهری پساب تمرکز دارند:
- شاخص pH: حد مجاز ۶.۵ تا ۸.۵. pH نامناسب میتواند باکتریهای تصفیهکننده را از بین ببرد یا تجهیزات را دچار خوردگی کند. در صنایع غذایی مانند لبنیات، pH پایین (اسیدی) از شستشوی با اسید ناشی میشود.
- دما: تغییر کمتر از ۳ درجه سانتیگراد در شعاع ۲۰۰ متری نقطه تخلیه. دمای بالا میتواند اکوسیستم آبی را مختل کند.
- TSS (جامدات معلق کل): حد مجاز ۴۰ mg/L. TSS بالا از مواد جامد مانند خمیر میوه یا پروتئینها ناشی میشود و آب را کدر میکند.
پارامتر شیمیایی
این پارامترها بر ترکیبات آلاینده تمرکز دارند:
- شاخص BOD5 (نیاز اکسیژن بیوشیمیایی ۵ روزه): حد مجاز 30 میلی گرم بر لیتر بالا نشاندهنده بار آلی (مانند قندها در صنایع شیرینیپزی) است و اکسیژن آب را کاهش میدهد.
- COD (نیاز اکسیژن شیمیایی): حد مجاز 100 میلی گرم برلیتر برای مواد آلی مقاوم (مانند چربیها در روغنکشی) مهم است.
- روغن و گریس: حد مجاز 10 میلی گرم بر لیتر در صنایع مانند تولید روغن، این پارامتر حیاتی است و نیاز به جداسازی چربی دارد.
- نیتروژن کل (Total N): حد مجاز ۱۵ میلی گرم بر لیتر از پروتئینها در کشتارگاهها ناشی میشود و باعث رشد جلبک میشود.
- فسفر کل (Total P): حد مجاز ۲ میلی گرم برلیتر برابر است با از شویندهها و مواد افزودنی.
- فلزات سنگین: مانند سرب (Pb) <۰.۱ mg/L، کادمیوم (Cd) <۰.۰۱ mg/L. از تجهیزات فلزی ناشی میشود.
پارامترهای میکروبیولوژیکی
برای جلوگیری از انتقال بیماریها:
- کلیفرم کل: حد مجاز 1000CFU/100 mL
- کلیفرم مدفوعی: حد مجاز 200CFU/100 mL. در کشتارگاهها و لبنیات، این پارامتر کلیدی است.
- تخم انگل: کمتر از ۱ عدد در لیتر.
دانلود فایل استانداردهای تخلیه پساب فاضلاب صنایع غذایی
فایل کامل استانداردهای تخلیه پساب های صنایع فاضلاب را از اینک زیر میتوانید دانلود کنید.



