روش ماتریس یکی از پرکاربردترین و دقیق‌ترین شیوه‌های ارزیابی کیفی در مطالعات ارزیابی اثرات زیست‌محیطی است. این روش با ایجاد یک جدول دو بعدی، امکان تحلیل هم‌زمان فعالیت‌های پروژه و مولفه‌های محیط‌زیست را فراهم می‌کند. در واقع ماتریس فضایی ساختارمند برای نمایش روابط علت و معلولی بین فعالیت‌های انسانی و پیامدهای زیست‌محیطی ایجاد می‌کند.

در این روش ابتدا تمام فعالیت‌های پروژه در ستون‌های ماتریس فهرست می‌شوند؛ فعالیت‌هایی مانند عملیات ساختمانی، خاک‌برداری، حمل‌ونقل، بهره‌برداری و مدیریت پسماند. سپس در سطرها، تمام اجزای محیط‌زیست شامل کیفیت هوا، آب سطحی، آب زیرزمینی، خاک، منابع زیستی، چشم‌انداز، سلامت جامعه و سایر مؤلفه‌ها تعریف می‌شود.

پس از تکمیل سطرها و ستون‌ها، کارشناس باید شدت، گستره، ماندگاری و اهمیت اثر هر فعالیت بر هر مؤلفه را مشخص کند. این ارزیابی می‌تواند:

• کاملاً توصیفی باشد (مثلاً اثر کم، متوسط، زیاد)

• یا عددی و بر اساس امتیازدهی انجام شود (مثلاً از ۱ تا ۵)

• یا حتی وزن‌دار باشد تا اهمیت هر مؤلفه محیطی نیز لحاظ شود

به همین دلیل، ماتریس‌ها ممکن است ساده یا پیچیده باشند. یکی از مشهورترین نمونه‌ها ماتریس لئوپولد است که شامل ۸۸ فعالیت و ۱۰۰ مؤلفه محیطی می‌شود و بیش از ۸۸۰۰ خانه قابل ارزیابی دارد.

مزیت اصلی این روش، نمایش بسیار واضح نقاط حساس و اثرات برجسته پروژه است. در یک نگاه می‌توان تشخیص داد کدام فعالیت‌ها بیشترین فشار زیست‌محیطی را ایجاد می‌کنند و کدام مؤلفه‌ها نیازمند پایش یا اصلاح طراحی هستند. این ویژگی باعث شده ماتریس یکی از محبوب‌ترین ابزارهای تصمیم‌سازی برای مدیران پروژه، مشاوران EIA و سازمان‌های ناظر باشد.

با وجود این، ساخت ماتریس دقیق نیازمند تخصص، زمان و داده‌های معتبر است و در پروژه‌های بسیار بزرگ ممکن است پیچیده شود. به همین دلیل، معمولاً از آن در ترکیب با روش‌هایی مثل چک‌لیست و ارزیابی کمی استفاده می‌شود.

برای مشاهده نمونه ماتریس و یادگیری صفر تا صد عملی ماتریس لئوپولد، می‌توانید فایل راهنمای جامع نگارش EIA را دانلود کنید. این فایل شامل مثال‌های واقعی و جدول‌های آماده برای پروژه‌ها است.