یک گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی (EIA Report) حرفه‌ای معمولاً بیش از ۱۰۰ صفحه حجم دارد و مطابق استانداردهای بین‌المللی و دستورالعمل سازمان حفاظت محیط زیست ایران تهیه می‌شود. این گزارش به‌گونه‌ای تدوین می‌شود که تمام اطلاعات لازم برای تصمیم‌گیری در مورد احداث، توسعه یا بهره‌برداری از یک پروژه را فراهم کند. مهم‌ترین بخش‌های این گزارش شامل موارد زیر است:

1. خلاصه غیرفنی (Non-Technical Summary)

در این بخش، محتوای کل گزارش به زبان ساده و قابل‌فهم برای عموم مردم ارائه می‌شود. هدف این قسمت افزایش شفافیت و تسهیل مشارکت اجتماعی است. اغلب در این بخش، پیامدهای اصلی پروژه، محدوده مکانی آن و مهم‌ترین اقدامات کاهشی ذکر می‌شود.

2. توصیف کامل پروژه

این قسمت یکی از کلیدی‌ترین بخش‌های گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی است و شامل موارد زیر می‌شود:

• اهداف و ضرورت اجرای پروژه

• معرفی فنی طرح (ظرفیت، فناوری، مواد اولیه و خروجی‌ها)

• موقعیت جغرافیایی و نقشه‌های دقیق

• محدوده اجرای پروژه، فازهای ساخت و بهره‌برداری

• مصرف انرژی، آب و مواد شیمیایی

• میزان تولید پسماند، فاضلاب و آلاینده‌های هوا

3. توصیف محیط زیست پایه (Baseline Study)

هدف این بخش، ارائه تصویری دقیق از وضعیت کنونی محیط قبل از اجرای پروژه است. داده‌های پایه معمولاً شامل موارد زیر هستند:

• وضعیت هواشناسی و اقلیم منطقه

• کیفیت هوای موجود

• هیدرولوژی و منابع آب سطحی و زیرزمینی

• خاک، زمین‌شناسی و توپوگرافی

• گونه‌های گیاهی و جانوری، زیستگاه‌ها و مناطق حساس

• وضعیت اجتماعی–اقتصادی، فرهنگی و کاربری اراضی

• نقشه‌های ماهواره‌ای، GIS و مدل‌های فضایی

4. شناسایی و پیش‌بینی اثرات محیطی

در این مرحله، اثرات مختلف پروژه بر محیط شناسایی و طبقه‌بندی می‌شود، از جمله:

• اثرات مستقیم: انتشار آلاینده‌ها، تخریب زیستگاه، تولید صدا

• اثرات غیرمستقیم: مهاجرت جمعیتی، تغییر الگوهای اشتغال، اثرات ثانویه توسعه

• اثرات تجمعی: ترکیب اثرات پروژه با پروژه‌های هم‌جوار

روش‌های متداول شامل ماتریس لئوپولد، مدل‌سازی انتشار (AERMOD)، ارزیابی ریسک و تحلیل سناریو است.

5. ارزیابی اهمیت و شدت اثرات

برای هر اثر شناسایی‌شده، معیارهایی مانند شدت، مدت‌زمان، برگشت‌پذیری، احتمال وقوع و گستره مکانی بررسی می‌شود. نتیجه معمولاً با مقیاس کمی یا کیفی (کم، متوسط، زیاد، بسیار زیاد) نمایش داده می‌شود. این بخش برای تصمیم‌گیری نهادهای دولتی بسیار حیاتی است.

6. اقدامات کاهشی و برنامه مدیریت محیط زیست (EMP)

در این قسمت، راهکارهای کاهش یا حذف اثرات منفی ارائه می‌شود، مانند:

• نصب فیلتر و سیستم کنترل آلودگی

• احیای پوشش گیاهی

• مدیریت پسماند و فاضلاب

• برنامه‌های آموزشی برای کارکنان
  همچنین هزینه اجرای هر اقدام و زمان‌بندی آن ارائه می‌شود. EMP در واقع ستون اصلی کنترل اثرات زیست‌محیطی در طول عمر پروژه است.

7. برنامه پایش و نظارت (Monitoring Plan)

در این بخش، نحوه پایش شاخص‌های محیطی تعیین می‌شود، از جمله:

• پارامترهای کیفیت آب، هوا و خاک

• مکان نمونه‌برداری

• فرکانس اندازه‌گیری (ماهانه، فصلی، سالانه)

• مسئولیت دستگاه ناظر
  برنامه پایش تضمین می‌کند که اثرات واقعی با پیش‌بینی‌ها مقایسه شده و در صورت نیاز اقدامات اصلاحی انجام شود.

8. مشارکت عمومی و فرایند مشاوره

یکی از الزامات کلیدی گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی، ثبت مشارکت مردم است. این بخش شامل موارد زیر است:

• جلسات هم‌اندیشی با جوامع محلی

• دریافت نظرات و اعتراضات

• تحلیل نگرانی‌ها و تاثیر آنها بر طرح

• اسناد شفاف‌سازی و صورت‌جلسات

9. پیوست‌ها و ضمایم تخصصی

پیوست‌ها معمولاً شامل داده‌های خام، تصاویر، نقشه‌ها، مدل‌سازی‌ها، گزارش‌های آزمایشگاهی، نقشه‌های GIS، پرسش‌نامه‌ها و هر اطلاعات جانبی دیگر است که برای تأیید صحت داده‌ها و ارزیابی‌ها لازم است.